فتوحات شاهی (کتاب)«فتوحات شاهی»، تالیف صدرالدین ابراهیم امینی هروی، به تاریخ صفویه از آغاز تا سال ۹۲۰ ق پرداخته است. ۱ - معرفی اجمالی«فتوحات شاهی»، تالیف صدرالدین ابراهیم امینی هروی، به تاریخ صفویه از آغاز تا سال ۹۲۰ ق پرداخته است. اگر چه کتاب ناتمام مانده است، با این وجود این اثر یکی از نخستین و بارزترین نمونه تاریخ نگاری عصر صفویه است که در سال‌های سلطنت شاه اسماعیل اول به رشته تحریر درآمده است و از نظر نقل حوادث دوران قبل از تشکیل سلسله صفویه، به ویژه مبارزات این خاندان برای کسب قدرت تا اوایل سلطنت «شاه اسماعیل اول»، در خور توجه است. ۲ - ساختارکتاب، شامل دو دفتر است: دفتر اول از آفرینش آدم و نیاکان پیامبر تا زمان «شاه اسماعیل» را در بر می‌گیرد. دفتر دوم شامل رویدادهای دوره «شاه اسماعیل» تا حوادث تاریخی سال ۹۲۰ ق است. نویسنده در نگارش کتاب تبویب و فصل بندی خاصی را لحاظ نکرده است. ۳ - گزارش محتوابستر تاریخ پرفراز و نشیب ایران در دوران صفویه، آثار و کتب متعددی را در خود نهفته دارد که امروزه به یاری پژوهش گران مشتاق کنکاش و جست وجو در مراکز مختلف، تصحیح بخشی از منابع ناخوانده این دوره میسر گردیده است. بی گمان نقش هر یک از این آثار در پر کردن خلاهای اطلاعاتی و افزودن بر دانسته‌های محققان و تصویرسازی واقع گرایانه و شفاف از وضعیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی این دوران مهم تاریخ ایران مفید و قابل درنگ است. از جمله این منابع که به همت دکتر محمدرضا نصیری تصحیح شده، کتاب حاضر است. این اثر از زمره آثار تاریخ عمومی است؛ یعنی شامل نقل روایات تاریخی از آدم علیه‌السّلام تا زمان صفویه (زمان نویسنده) است و بی تردید به علت واگویه کردن حوادث گذشته، از منابع ادوار پیشین (پیش از صفویه) این بخش از کتابش اهمیتی در خور ندارد و تنها حوادث و وقایع دوران صفویه که نویسنده در بخشی از آن‌ها شاهد عینی بوده است، شایان توجه و مداقه است. با تشکیل دولت مقتدر و متمرکز صفویه بر پهنه خاک ایران که گام به گام پشتوانه محکم ایدئولوژیک شیعی - صوفی خود را با روش‌هایی و رهیافت‌هایی خاص بر ساختارهای مختلف حکومتی می‌گسترد، تاریخ نگاری ایران وارد مرحله‌ای گردید که قلم و فکر مورخان در وضعیتی تطبیقی با ایدئولوژی حکومتی از آمیزه شگرف و پررمز و راز تفکرات صوفیانه- شیعیانه لبریز گشت و بر پایه نوشته‌هایی مصنوع و گه گاه ساده رویدادها و حوادث زمانه صفویان به تصویر کشیده شد. نویسنده، در اثر خود در ضمن تبعیت از شیوه تاریخ نویسی و اندیشه تاریخ نگاری زمانه اش قلمش را در آفرینش اثری درخور توجه و ممتاز آنچنان پیش می‌راند که برخلاف ادعایش در دوری از تزئین و آرایه‌های لفظی با تکلف و پیچیدگی منطبق است. دکتر محمدرضا نصیری در پیش گفتار در این باره می‌نویسد: «بیش از آنکه به ارائه مطالب تاریخی و اجتماعی توجه کند به زیور سجع، طباق، مراعات نظیر، تضمین آیات، احادیث، تمثیل و اشعار توجه کرده است». و بدینسان تاریخ وی که سراسر از صنایع لفظی مشحون است، برای خواننده تصاویری درهم پیچیده می‌آفریند و خسته کننده به نظر می‌آید تا این که تصاویری زنده و جاندار و شفاف به دست دهد. با این حال اثر هروی به علت در بر داشتن آغازین لحظات قدرت گیری خاندان صفویان در ایران و کارزارهای نظامی و امور سیاسی دوران سلطنت شاه اسماعیل مفید و درخور توجه است. ۴ - وضعیت کتابتصحیح حاضر، از «فتوحات شاهی» از روی کامل‌ترین و معتبرترین نسخه خطی این اثر انجام شده است. در ابتدای اثر فهرست مطالب و در انتهای آن تعلیقات کتاب و واژه نامه الفاظ و نیز فهارس آیات، احادیث و تمثیل و جملات عربی، اشعار فارسی و عربی، اعلام، اماکن، مشاغل و مناصب، ملل و نحل و کتابنامه آمده است. ۵ - منبعنرم افزار تاریخ اسلامی ایران، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |